Góry i Pogórze Izerskie potrzebują sanacji. Gdzie chcemy być za 50 lat?

W życiu tak jest, że jednym idzie lepiej, a innym trochę gorzej. Jednak jedno i drugie ma swoje plusy i minusy. Jedni chcieliby mieć turystów, ale nie są w stanie ich przyciągnąć, inni z kolei narzekają na ich nadmiar i marzą o spokoju. Mnożące się apartamentowce zatruwają życie mieszkańcom górskich kurortów, gdzie w innych gminach takie inwestycje witano by z radością. Są obszary, które z różnych powodów się wyludniają inne z kolei przyciągają nowych mieszkańców. Wszystko to dzieje się na naszych oczach i zwykle mało kto o tym myśli.

Co jednak, gdyby określić plan rozwoju dla regionu nie na cztery czy osiem lat, a na dekady do przodu? Zaplanować sprawną komunikację tam gdzie nie dociera? Wznowić poszukiwania i wydobycie surowców i minerałów? Rozproszyć ruch turystyczny na miejsca, które nie są jeszcze znane? Zapewnić pokrycie siecią 5G tak by stworzyć warunki do zasiedlania wsi przez cyfrowych nomadów pracujących przez internet po całym świecie?

Te i wiele innych pomysłów na rozwój regionu spisał na podstawie własnych doświadczeń i wieloletnich obserwacji Arkadiusz Lipin, regionalista i redaktor naczelny czasopisma Góry Izerskie. Zapraszamy do zapoznania się z 10 izerskimi celami strategicznymi. Tak o 10 celach mówi Łukasz Tekiela, również regionalista i zrazem dyrektor Muzeum Regionalnego w Lubaniu:

Oto pierwsze tak szerokie, bardzo świeże i zdroworozsądkowe spojrzenie na przyszłość naszego subregionu. Nikt wcześniej nie próbował definiować jego granic i problemów w taki sposób. Nikt wcześniej nie zarysował stojących przed nami wyzwań z taką śmiałością i zdecydowaniem. Oto nadszedł czas na merytoryczną dyskusję, a następnie działanie. To, co przeczytacie poniżej stanowi strategiczny fundament wszelkiego rozwoju zamieszkiwanej przez nas przestrzeni. Tego tekstu nie można lekceważyć.

Zapraszamy do lektury, oryginalny tekst na stronie www.goryizerskie.pl

Co z tymi izerskimi?

Góry i Pogórze Izerskie potrzebują sanacji

Przez kilkanaście lat w powiecie jeleniogórskim były opracowywane, dyskutowane i, niestety bez wyraźnego powodzenia, implementowane — Tezy Karkonoskie. To dokument porządkujący stosunki urbanistyczne. Właśnie powstaje w powiecie już karkonoskim, ich trzecia edycja.
Kraina izerska (umownie będę się posługiwał takim pojęciem z braku lepszego), która formalnie nie istnieje, bowiem administracyjnie jest rozdrapana przez liczne jednostki administracyjne i kulturowe, nie doczekała się nawet szkicu czegoś podobnego.
Owszem, były pisane rozmaite urzędowe dokumenty strategiczne, bowiem muszą powstawać, lecz ich uśredniona wartość nie jest najwyższa. Wspomnieć w tym miejscu warto aktualnego burmistrza Leśnej, Szymona Surmacza i jego publikację Tubylcy i przybysze. Dwie połówki banknotu.

Aczkolwiek opracowanie takie jak Tezy Karkonoskie to dla mnie zdecydowanie za mało. Kraina izerska potrzebuje czegoś więcej. Flankująca od zachodu Kotlinę Jeleniogórską z centralnie położoną Jelenią Górą — największym ośrodkiem miejskim, kraina izerska nie posiada znaczącego centrum cywilizacyjnego. To i dobrze, i źle. Częściej źle, bo miasta, zwłaszcza duże, są ogniskami postępu. Prowincja jest ostoją tradycji, lecz tylko wówczas to cenne, kiedy rzeczywistość jest weń dobrze poukładana. Gorzej — jeśli kraina jest zapóźniona i zapomniana. A izerska jest!

Paradoksalne to i wredne, bo ten zakątek Śląska i Górnych Łużyc jako najbardziej wysunięty na południowy- zachód Polski jest bramą Zachodniej Europy otwartą ku dwóm państwom: Republice Czeskiej i Saksonii. Cóż... rubieże zazwyczaj są upośledzone i tylko z rzadka spijają premię geograficzną.

Czas jednak tę wysoce niekorzystną sytuację zmienić!

Kładę na stół 10 izerskich celów strategicznych do osiągnięcia. Należy się nimi zająć czym prędzej. W trybie pilnym i koniecznym, aby w trzecią dekadę XXI wieku wejść z jakąś szansą na następne dekady.

Taniej + łatwiej = skuteczniej

I. Porządek komunikacyjny

• skrócenie czasu dojazdu dla kierunków północno-wschodniego, północnego i zachodniego – autem przez łącznik z A4, – pociągiem przez skrócenie linii kolejowych i ich modernizację oraz budowę połączenia kolejowego między Szklarską Porębą a Świeradowem oraz odtworzenie połączenia Pobiednej z Jindřichowicami p. Smrkiem; wprowadzenie na tory mniejszych pojazdów w rodzaju tramwajów/busów szynowych (do 40 miejsc), znacznie częściej kursujących niż teraz; w nieodległej przyszłości — autonomicznych taksówek kolejowych
• uruchomienie wypożyczalni małych aut, skuterów i rowerów elektrycznych przy stacjach kolejowych w Szklarskiej Porębie, Pobiednej, Świeradowie, Starej Kamienicy i Rybnicy
• budowa infrastruktury elektromobilnej — stacje ładowania pojazdów elektrycznych i podstawowego serwisu
• wprowadzenie legislacji porządkującej gdzie i komu wolno wjeżdżać pojazdami elektrycznymi: wyznaczenie dróg dla e-rowerów, e-skuterów, e-aut (np. dojazd do obiektów noclegowych w górach na obszarze Lasów Państwowych)

Informacja głupcze!

II. Porządek informatyczny oraz infrastrukturalny

• upowszechnienie sieci światłowodowej
• uzupełnienie światłowodowej siecią 5G
• powszechnie dostępne huby wymiany informacyjnej (całkowicie niezależne od platform komercyjnych)
• podporządkowanie na wyznaczony okres budowy infrastruktury celom osadniczym

Tu produkujesz, gdzie konsumujesz

III. Porządek przemysłowy — produkcja 3.0

• wytwarzanie na miejscu energii elektrycznej (autonomia energetyczna) ze wszystkich dostępnych źródeł: domowych ogniw fotowoltaicznych, przydomowych wiatraków, mikroturbin wodnych oraz w przyszłości — mikrogeneratorów jądrowych
• klastry przemysłowe w podgórskich miastach, zwłaszcza w tych, gdzie jeszcze ocalała jakakolwiek infrastruktura poprzemysłowa
• wznowienie poszukiwań i ewentualnego pozyskiwania surowców i minerałów, zwłaszcza metali ziem rzadkich oraz rud uranowych

Miasta-ogrody, wsie-parki

IV. Porządek urbanistyczny i osadniczy

• zasiedlenie versus mikrowynajem
• nowe osiedla dla współczesnych nomadów versus apartamentowce
• zdalni pracownicy versus „agro”turyści
• konsolidacja, zagęszczenie i uporządkowanie zabudowy versus rozlewające się i kosztowne w utrzymaniu pseudowsie
• wyznaczenie nowych stref osadniczych podporządkowane funkcjom osiedleńczym, a nie interesem branży budowlanej

Chronić, korzystać, nie dewastować

V. Porządek przyrodniczy

• przyrodnicza gradacja obszarów z wyraźnym podziałem na funkcje: gospodarcze, rekreacyjne i ochronne
• podniesienie najcenniejszych przyrodniczo obszarów do rangi rezerwatów ścisłych oraz wyłączenie z ruchu turystycznego wybranych; powiększenie niektórych i wyznaczenie nowych rezerwatów
• podniesienie Izerskiego Parku Ciemnego Nieba do rangi obszaru chronionego prawem w ramach Leśnego Kompleksu Promocyjnego SUDETY ZACHODNIE

Turystyka to nie fabryka

VI. Porządek turystyczny

• wytyczenie nowej sieci szlaków, tras narciarskich, dróg rowerowych z separacją ruchu w najbardziej obciążonych turystycznie rejonach; rozciągnięcie sieci na obszary aktualnie niewykorzystane turystycznie
• limitowanie ruchu turystycznego poprzez okresy ochronne, płatny wstęp, utrudniony dostęp do najcenniejszych przyrodniczo obszarów, z jednoczesnym szerokim otwarciem obszarów mniej cennych
• zmiana paradygmatu komórek JST zajmujących się promocją na zarządzanie ruchem turystycznym
• przekazanie promocji mikro- i subregionalnej na poziom regionalny sektorowi prywatnemu w partnerstwie publiczno-prywatnym
• udogodnienia formalne do otwierania (z zainicjowaniem procesu) obiektów przemysłu turystycznego na Pogórzu Izerskim, w miejscach wypełniających białe plamy na turystycznej mapie subregionu
• zagospodarowanie tranzytu turystycznego na kierunku równoleżnikowym — głównie drogą krajową nr 30

Jestem stąd. Tu jest mój dom. Tutaj mnie pochowają

VII. Porządek kulturowy i onomastyczny

• budowanie tożsamości regionalnej
• realny program ratowania i utrzymania zabytków
• konsolidacja placówek kulturalnych; przekazywanie działalności silnym NGO (jak w sporcie)
• uporządkowanie nazewnictwa miejscowego
• zastąpienie i usunięcie nazw niepoważnych
• przywrócenie nazw tradycyjnych z wymianą oronomastyki karpackiej na rodzimą sudecką (wraz z nowym podziałem morfologicznym)

OBYwatel zadowolony, dobrze obsłużony

VIII. Porządek administracyjny

• zredukowanie podziału krainy izerskiej z 4 powiatów na 2 (zalążek reformy administracyjnej całego państwa, która powinna zredukować ilość powiatów o ~60 %): powiat karkonosko-izerski z połączenia lwóweckiego i karkonoskiego oraz przyłączenia doń Leśnej i Świeradowa z powiatu lubańskiego; z pozostałości lubańskiego i zgorzeleckiego utworzenie powiatu górnołużyckiego;
• zredukowanie ilości gmin (miejskich i wiejskich) przez połączenie administracji: (1) Szklarskiej Poręby + Piechowic + Starej Kamienicy, (2) Mirska + Świeradowa + Leśnej; (3) Olszyny + Gryfowa + Lubomierza, Sulikowa + Zawidowa + północnej części wiejskiej gminy zgorzeleckiej, (4) Zgorzelca + Pieńska; (5) południowej części wiejskiej zgorzeleckiej + miejsko-wiejskiej gminy bogatyńskiej;
• {analogicznie, co wykracza poza krainę izerską, a jednak jest podobnie konieczne, połączenie administracji we wschodniej części aktualnego powiatu karkonoskiego: (6) Kowar + Karpacza + Mysłakowic; w środkowej: Podgórzyna + Sobieszowa + Cieplic Śląskich (po odłączeniu ich od Jeleniej Góry); w północnej: Jeżowa Sudeckiego + Siedlęcina + Dziwiszowa + Jeleniej Góry, przyłączenie pozostałych miejscowości aktualnej gminy jeżowskiej do miejsko-wiejskiej gminy Wleń}
• niezależnie do powyższego punktu: powołanie silnego i prawdziwego związku gmin izerskich oraz górnołużyckich do rozwiązywania cywilizacyjnych problemów niezależnie od podziału administracyjnego
• obowiązkowe konsultacje między JST, a w ich wyniku zapisywanie w powiatowych i gminnych strategiach wspólnych kierunków rozwoju

Sami dla siebie o sobie

IX. Porządek społeczny

• powołanie wolnej akademii przyrodniczo-regionalnej z programami kulturalno-edukacyjnymi poza państwowym reżimem edukacyjno-naukowym w formie kursów
• federalizacja organizacji społecznych (NGO)
• urealnienie wpływu na lokalne prawo poprzez obligatoryjne konsultacje z silnymi organizacjami społecznymi oraz strukturalny lobbing tychże na administrację
• konsultacje społeczne budżetów JST i referenda budżetowe zamiast budżetu obywatelskiego

Sąsiędzi to nie tylko Pat i Mat

X. Porządek transgraniczny

• realna współpraca handlowa, usługowa i edukacyjna z Czechami
• zawiązanie minieuroregionu IZERA w ramach lub obok Euroregionu NYSA, skupiającego jednostki samorządowe z obszaru Gór Izerskich po polskiej i czeskiej stronie z głównym celem: spójnym zarządzaniem ruchem turystycznym

Arkadiusz Lipin
(wiosna'23–zima'24)